Համաշխարհային բանկի կողմից 2017 թվականի սկզբի դրությամբ իրականացված մոնիթորինգի արդյունքներով Հայաստանը զգալիորեն ամրապնդել է իր դիրքերը Doing Business միջազգային վարկանիշում ՝ 190 երկրների ցուցակից 43-ից բարձրանալով 38-րդ հորիզոնական:

Ներկայացնում ենք հակիրճ տեղեկատվություն իրավաբանական անձի միջոցով բիզնես վարելու առանձնահատկությունների, հարկման որոշ ասպեկտների և Հայաստանի Հանրապետությունում բիզնեսի համար հարկային արտոնությունների մասին:

Իրավաբանական անձի գրանցումը

Հայաստանում բիզնես հիմնելու սկզբնական փուլը իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրի գործակալությունում առևտրային կազմակերպության գրանցումն է: դրա համար անհրաժեշտ է հավաքել անհրաժեշտ փաստաթղթերի ողջ փաթեթը և ներկայացնել գործակալության աշխատակիցներին: Բոլոր անհրաժեշտ փաստաթղթերը ներկայացնելուց հետո 2 օրվա ընթացքում գործակալությունն իրականացնում է իրավաբանական անձի պետական գրանցումը:

Օրենքը հնարավորություն է տալիս ընտրել կազմակերպաիրավական հետևյալ ձևերից մեկը:

• Սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության գրանցումը
• Բաժնետիրական ընկերության գրանցումը (բաց, փակ)
• Գրանցման ամբողջական եւ commandite ընկերակցություն (Ապրանքագիտություն հավատքի վրա)
• Արտադրական կոոպերատիվի գրանցումը

Յու/Լ-ի գրանցման համար համակարգաստեղծ փաստաթղթեր են:

1. Հիմնադիրների ժողովի արձանագրությունը (միակ մասնակցի որոշումը)
2. Կանոնադրություն
3. Հայտարարություն  իրավաբանական անձի  իրական շահառուների մասին
4. Հիմնադիրների անձնագրերի պատճենները (Եթե հիմնադիրները ֆիզիկական անձինք են)
5. Կանոնադրության, իրավաբանական անձանց գրանցման վկայականի (քաղվածքի գրանցամատյանից) նոտարական կարգով վավերացված պատճենները, հիմնադիր ընկերության կառավարման մարմնի լիազորությունները հաստատող փաստաթուղթը (եթե հիմնադիրն իրավաբանական անձ է)
6. Տնօրենի անձնագրի պատճեն

Օտարերկրյա պաշտոնատար անձանց կողմից տրված կամ հաստատված փաստաթղթերը, Ի թիվս այլ բաների, պետք է անցնեն հյուպատոսական օրինականացման գործընթաց կամ իրենց վրա ապոստիլ կնիք ունենան (կախված այն բանից, թե արդյոք այդ երկիրը հանդիսանում է 1961 թվականի Հաագայի կոնվենցիայի մասնակից, որը վերացնում է փաստաթղթերի հյուպատոսական օրինականացման անհրաժեշտությունը) ։ Տրված փաստաթղթերը, Վրաստանում, Ռուսաստանում, Ղազախստանում, Բելառուսում, մի շարք այլ երկրների, չեն անցնում ընթացակարգը են հյուպատոսական օրինականացման կամ հավաստիացումները) ապոստիլով ուժի մեջ մտած միջազգային պայմանագրերի, այդ երկրների հետ հայաստանի Հանրապետությունը:

Առկա է փաստաթղթերի ներկայացման օրվանից մեկօրյա ժամկետում արագ գրանցման հնարավորություն ՝ լրացուցիչ պետական տուրքի վճարման պայմանով։

Բացի այդ, հնարավորություն կա գրանցումն ավարտելու անմիջապես փաստաթղթերի ներկայացման օրը, պայմանով, որ կազմակերպության հիմնադիրներն են միայն ֆիզիկական անձինք, որոնք անձամբ են ներկայացել գործակալություն ՝ ընկերության գրանցման համար: Այս դեպքում հիմնադիրները ներկայացնում գործակալությանը միայն փաստաթղթեր, որոնք հավաստում են իրենց ինքնությունը, և նրանց տրվում է տիպային կանոնադրությունը, ինչպես նաև հիմնադիրների ժողովի արձանագրությունը (որոշում մասնակից) սահմանված արդարադատության Նախարարության ձեւերը.

Գրանցման ավարտից հետո իրավաբանական անձին ավտոմատ կերպով շնորհվում է հարկ վճարողի համարը, ինչպես նաեւ պետական գրանցման համարը: Դիմողին Տրվում է իրավաբանական անձանց գրանցամատյանից քաղվածք, կանոնադրության նմուշ (կամ մի քանի նմուշ) եւ հիմնադիրների ժողովի արձանագրություն (մասնակցի որոշում): Իրավաբանական անձն իրավունք ունի ունենալ իր կնիքը, սակայն դրա առկայությունը պարտադիր չէ ։

Իրավաբանական անձի կանոնադրական (բաժնեհավաք) կապիտալի նվազագույն չափը Հայաստանի օրենսդրությամբ ընդհանուր կանոնով չի սահմանվում, բացառությամբ հատուկ դեպքերի, որտեղ կանոնադրական կապիտալի նվազագույն չափը նախատեսված է օրենսդրական ակտերով: Բաժնետիրական ընկերություններին, Ի թիվս այլ բաների, անհրաժեշտ է իրականացնել բաժնետոմսերի թողարկում եւ տեղաբաշխում, սակայն տվյալ հարցը չի քննարկվի սույն հոդվածում:

Իրավաբանական անձանց հարկումը

Առաջին օրվանից ընկերության գործունեության իրավունք է տրվում ընտրել իր հարկային համակարգը. Հիմնական համակարգի (շահութահարկի) դեպքում իրավաբանական անձը վճարում է տարվա ընթացքում ստացված շահույթի 20% – ը: Իրավաբանական անձի գրանցման պահից 20 օրվա ընթացքում կամ մինչեւ օրացուցային տարվա փետրվարի 20-ը գործադիր մարմինն իրավունք ունի որպես շրջանառության հարկ վճարող հաշվառման դիմում ներկայացնել տարածքային հարկային մարմին:

Ներդրումային ֆոնդերի հարկման դրույքաչափը հավասար է կազմակերպության զուտ ակտիվների 0.01% – ին:

Ընկերությունների նկատմամբ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանվում են արտոնություններ, ինչպես նաեւ շահութահարկի իջեցված դրույքաչափեր: Դիտարկենք նրանցից մի քանիսը

Գյուղատնտեսության ոլորտը և գորգագործությունը

Շահութահարկի վճարումից ազատվում են գյուղատնտեսա-տնտեսական արտադրանք արտադրող կազմակերպությունները ՝ գյուղատնտեսա-տնտեսական արտադրանքի իրացումից ստացված եկամուտների մասով, ինչպես նաեւ հիմնական միջոցների եւ այլ ակտիվների իրացումից ստացվող եկամուտների մասով, եթե վերջիններիս տեսակարար կշիռը համախառն եկամտում չի գերազանցում 10% – ը:

Շահութահարկի վճարումից ազատված են ձեռագործ գորգերի արտադրությամբ եւ իրացմամբ զբաղվող հարկատուները։

Ապահովագրություն

Ապահովագրության հիմնադրամ ուղարկված բոլոր եկամուտների մասով ավտոտրանսպորտային միջոցների օգտագործումից պատասխանատվության պարտադիր ապահովագրության ոլորտում զբաղված ապահովագրական բյուրոները, ինչպես նաեւ ապահովագրական ֆոնդի միջոցների հաշվին իրականացվող ներդրումների արդյունքում ստացված մնացած եկամուտներն ազատվում են շահութահարկի վճարման պարտականությունից:

Իրականացնելու այդ բիզնես-ծրագրերը, որոնք հաստատված են ՀՀ Կառավարության կողմից

Բիզնես ծրագրեր իրականացնող ռեզիդենտները, որոնք հավանության են արժանացել Հայաստանի Հանրապետության կառավարության որոշմամբ, ծրագրի մեկնարկի պահից երկու հաշվետու տարիների ընթացքում օգտվում են շահութահարկի վճարման արտոնություններից: Այսպես, բիզնես ծրագրի իրականացման սկզբից ի վեր առաջին 2 հաշվետու տարում շահութահարկի գումարը նվազեցվում է ծրագրի շրջանակներում ստեղծված աշխատատեղերի մասով բոլոր լրացուցիչ աշխատավարձերի եւ դրանց հավասարեցված վճարների չափով, բայց ոչ ավելի, քան հաշվետու տարվա համար հաշվարկված շահութահարկի գումարի 30%-ով:

Շահութահարկ ազատ տնտեսական գոտում աշխատող կազմակերպությունների համար

Ազատ տնտեսական գոտում որպես ռեզիդենտ գործունեություն իրականացնելիս շահութահարկի գումարը նույնպես չի գանձվում: Ազատ տնտեսական գոտում գործունեություն իրականացնելու իրավունք ստանալու համար անհրաժեշտ է ստանալ Հայաստանի Հանրապետության կառավարության թույլտվությունը ։ Դրա համար կառավարությունը դիմում է ներկայացնում ԱՏԳ-ում հայտատուի գործունեության ծրագրի հետ համատեղ ։

Խոշոր բիզնեսի որոշ սուբյեկտների համար հարկի իջեցված դրույքաչափը

ՀՀ կառավարության հավանությանն արժանացած ապրանքների արտահանման ծրագրերի շրջանակներում գործունեություն իրականացնող հարկ վճարողների համար շահութահարկի դրույքաչափը սահմանվում է 5% – ի չափով, եթե:

1. Հարկ վճարողների խմբում բացակայում են ենթաակցիզային ապրանքների արտադրության եւ/կամ իրացման, մետաղական օգտակար հանածոների արդյունահանման եւ/կամ մշակման, թանկարժեք քարերի մշակման եւ/կամ իրացման, ոսկյա իրերի արտադրության եւ/կամ իրացման, ինչպես նաեւ թանկարժեք մետաղների իրացման եւ/կամ արտադրության ոլորտներում գործունեություն իրականացնող հարկ վճարողները;
2. Հաշվետու ժամանակահատվածում հարկ վճարողների խմբի մեջ Հայաստանի տարածքից “արտահանում” մաքսային կարգով արտահանվել (կամ ԵԱՏՄ անդամ երկրների տարածք են տեղափոխվել) ապրանքներ (կամ եթե Հայաստանի տարածքից ոչ ռեզիդենտ կազմակերպություններին մատուցվել են ծառայություններ), մաքսային արժեք (ծառայությունների դեպքում ՝ արժեք), որոնք կազմում են առնվազն 40 մլրդ դրամ: Մինչդեռ, ընթացիկ տարվա ընթացքում արտահանման ծրագրի շրջանակներում հարկ վճարողները պետք է ապահովեն ապրանքների մաքսային արժեքի նվազագույն չափը ։
3. Ընթացիկ տարվա ընթացքում ՀՀ ռեզիդենտ բանկերում բացված հարկ վճարողների բանկային հաշիվներին ապրանքների արտահանման ծրագրի գործունեության իրականացման շրջանակներում մուտքագրվել է ոչ պակաս, քան 40 մլրդ դրամի արտարժույթ:
4. Հարկ վճարողների խմբում ընդգրկված անձինք ընթացիկ հաշվետու տարում Հայաստանի տարածքում ապրանքների մատակարարումից կամ ծառայությունների մատուցումից ստացման ենթակա եկամուտներ չունեն, բացառությամբ տրված փոխառություններից տոկոսային եկամուտների:

Եթե հաշվետու ժամանակահատվածում հարկ վճարողների խմբի մեջ Հայաստանի տարածքից “արտահանում” մաքսային կարգով արտահանվել կամ ԵԱՏՄ անդամ երկրների տարածք են տեղափոխվել ապրանքներ (կամ եթե Հայաստանի տարածքից ոչ ռեզիդենտ կազմակերպություններին մատուցվել են ծառայություններ), որոնց մաքսային արժեքը (արժեքը) կազմում է առնվազն 50 մլրդ դրամ, ինչպես նաեւ պահպանվել են վերը նշված բոլոր պայմանները, ապա շահութահարկի դրույքաչափը սահմանվում է 2% – ի չափով:

5 տոկոս շահութահարկի դրույքաչափը սահմանվում է նաեւ կառավարության հավանությանն արժանացած ծրագրերի շրջանակներում գործունեություն իրականացնող ՀՀ ռեզիդենտ կազմակերպությունների համար, եթե նրանց գործունեությունն իրականացվում է շինարարության կամ շինարարության բնագավառում բացառապես Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս:

Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի հարկումը

Ինչ վերաբերում է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում գործող հարկային դրույքաչափերին, ապա այստեղ Հայաստանի օրենսդիրը շահութահարկի զրոյական դրույքաչափ է սահմանել ձեռնարկատիրության սուբյեկտների համար ‘ բացառելով տեղեկատվական տեխնոլոգիաների թողարկումից ստացվող եկամուտները համախառն եկամտի շրջանակներից: Հավաստագրված հարկային գործակալը (գործատուն) հավաստագրի գործողության ժամկետում աշխատողների աշխատավարձից եկամտային հարկը հաշվարկում է 10% դրույքաչափով: Հավաստագրված անձինք պարտավոր են հավաստագրային խորհրդին իրենց գործունեության արդյունքների վերաբերյալ հաշվետվություններ ներկայացնել յուրաքանչյուր կիսամյակ ՝ մինչեւ հաշվետու կիսամյակին հաջորդող ամսվա 20-ը:

Շրջանառության հարկը

Շրջանառության հարկը այլընտրանքային հարկ է, որը մասնավոր ձեռնարկատերերին եւ առեւտրային կազմակերպություններին փոխարինում է ավելացված արժեքի հարկով եւ / կամ շահութահարկով:

Հարկ վճարողի տարեկան շրջանառությունը չպետք է գերազանցի 115.000.000 դրամը:

Հայաստանի Հանրապետությունում շրջանառության հարկի դրույքաչափերը:

• Եկամուտները առեւտրային գործունեության-5 %
• Արտադրական գործունեությունից ստացված եկամուտները ՝ 3.5 %
• Վարձակալությունից, տոկոսներից, ռոյալթիից, ակտիվների օտարումից (այդ թվում ՝ անշարժ գույքի) եկամուտները ՝ 10 %
• Նոտարական գործունեությունից եկամուտները ՝ 20 %
• Գործունեության այլ տեսակներից եկամուտներ-5 %

Ավելացված արժեքի հարկ

Ավելացված արժեքի հարկի դրույքաչափը հավասար է ապրանքների եւ ծառայությունների հարկվող շրջանառության 20% – ի: Եթե Ընկերության տարեկան շրջանառությունը գերազանցում է 115.000.000 դրամը, ապա այն ավելացված արժեքի հարկ վճարող է:

ԱԱՀ-ն հարկվում է ապրանքների մատակարարման, ծառայությունների մատուցման, անհատույց սպառման (մասնակի հատուցմամբ), ԱԱՀ վճարողների կողմից ապրանքների կամ ծառայությունների անհատույց տրամադրման, ապրանքների մատակարարման կամ ծառայությունների մատուցման, էապես ցածր գնով ապրանքների մատակարարման կամ ծառայությունների մատուցման, “ներքին սպառման համար բացթողում” մաքսային ընթացակարգով ապրանքների ներմուծման, ապրանքների մատակարարման եւ ծառայությունների մատուցման համար որպես ավանդ իրականացվող համատեղ գործունեություն իրականացնելու համար ՝ առանց իրավաբանական անձի կազմավորման։

Հարկվող բազայում չեն ընդգրկվում:

• պետական տուրքերի գումարները;
• իրացված ապրանքի անհատույց երաշխիքային սպասարկման, կանոնադրական կամ բաժնեհավաք կապիտալից բաժնեմաս կամ փայեր այլ անձի հանձնելու, ինչպես նաեւ մասնավորեցման Գործարքի գործարքները;
• իրավաբանական անձանց վերակազմակերպման գործարքները. տիրազուրկ, դրամաշորթության արժեքների եւ գանձերի իրացման կամ սուբսիդիաների, սուբվենցիաների, դրամական խրախուսանքների փոխանցման շրջանառությունը, որոնց ստացման դեպքում անձի մոտ ապրանքների մատակարարման կամ ծառայությունների մատուցման հակընդդեմ պարտականություն չի առաջանում;
• ֆիզիկական անձանց կողմից անձնական օգտագործման իրերի ներմուծումը;
• ՀՀ ներմուծված “վերաարտահանում” մաքսային կարգով ապրանքների արտահանումը»;
• նոտար չհանդիսացող անհատ ձեռնարկատերերի եւ ֆիզիկական անձանց կողմից անշարժ գույքի վարձակալության հանձնումը, ինչպես նաեւ մի շարք այլ գործարքներ եւ ստացված եկամուտներ:

ԱԱՀ-ն վճարվում է արտասահմանից ապրանքների ներմուծման դեպքում, թեեւ, օրինակ, գյուղատնտեսա-տնտեսական արտադրանքի որոշակի խմբերի համար ներմուծման ԱԱՀ չի վճարվում: Հայաստանից ապրանքների արտահանումն ամբողջությամբ ազատված է ԱԱՀ-ից ։ Հայաստանի տարածք “մաքսային տարածքում վերավաճառքի” մաքսային կարգով ապրանքներ ներմուծելու և “վերաարտահանում” կարգով ապրանքներ արտահանելու, ինչպես նաև ՀՀ տարածքով օտարերկրյա բեռների տարանցիկ փոխադրման դեպքում ձեռնարկատիրության սուբյեկտներն ազատվել են ԱԱՀ վճարումից:

Ընտանեկան ձեռնարկատիրություն

Ընտանեկան ձեռնարկատիրություն նշանակում է ընտանիքի մի քանի անդամների գործունեություն, որն ուղղված է շահույթ ստանալուն ։ Ընտանեկան ձեռնարկատիրության իմաստով ընտանիքի անդամներ են համարվում ամուսինները, երեխաները, ծնողները, եղբայրներն ու քույրերը:

Ընտանեկան ձեռնարկատիրությունը կազմակերպվում է ֆիզիկական անձին որպես անհատ ձեռնարկատեր հաշվառելու միջոցով կամ իրավաբանական անձի հաստատմամբ, որտեղ կանոնադրական կապիտալի բոլոր բաժինները պատկանում են ընտանեկան ձեռնարկատիրության սուբյեկտին կամ նրա ընտանիքի անդամներին:

Ձեռնարկատիրության սուբյեկտի տարեկան շրջանառությունը չպետք է գերազանցի 18.000.000 դրամը: Հաճախ ձեռնարկատիրության սուբյեկտների գործունեությունը պետք է իրականացվի ապրանքների արտադրության ոլորտում ։ Ընդ որում, ընտանեկան ձեռնարկատիրության սուբյեկտն իրավունք չունի զբաղվելու առեւտրային գործունեությամբ (առուվաճառք), զբաղվելու ենթաակցիզային ապրանքների արտադրությամբ, խաղատների գործունեության կազմակերպմամբ, աուդիտորական կամ հաշվապահական ծառայությունների մատուցմամբ, արտարժույթի առուվաճառքով, ինչպես նաեւ ընկերության կանոնադրական կապիտալում ունենալ 20 տոկոսից ավելի բաժնեմաս:

Որպես ընտանեկան ձեռնարկատիրության սուբյեկտ հաշվառվելու դիմումը ներկայացվում է մինչև յուրաքանչյուր տարվա փետրվարի 20-ը կամ որպես անհատ ձեռնարկատեր հաշվառվելուց հետո 20 օրվա ընթացքում: