Ապրանքների միջազգային առուվաճառքի պայմանագրեր կնքելիս կարող են առաջանալ իրավիճակներ, որոնց դեպքում պարտավորությունները չեն կատարվում, կամ դրանց կատարումն անհնարին է դառնում ։ Ապրանքների միջազգային առք ու վաճառքը կարգավորվում է 1980 թվականի Վիեննայի կոնվենցիայով, որի մասնակիցն է նաեւ Հայաստանի Հանրապետությունը ։

Կոնվենցիան ամրագրում է նմանատիպ գործարքների կնքման կարգը, կողմերի իրավունքներն ու պարտականությունները, ինչպես նաեւ հետեւանքները չկատարելու կողմերի կողմից իրենց պայմանագրային պարտավորությունների կատարումը: Հաշվի առնելով կողմերի պարտավորությունների կարգավորման հարցում օրենսդրական նորմերի բազմազանությունը ՝ պարզ է դառնում, որ առանց գործարքի պայմանների չկատարման հետեւանքների առաջացման կարգի հստակ սահմանման անհնար է կողմերի իրավունքների պաշտպանությունը ։ Այդ իսկ պատճառով սույն Կոնվենցիայի զգալի մասը նվիրված է այդ հարցին, և այս հոդվածում անդրադարձ կլինի կողմերի կողմից Ապրանքների միջազգային առուվաճառքի ժամանակ իրենց պարտավորությունները չկատարելու հետևանքներին ։

Գնորդը պարտավոր է վճարել ապրանքի գինը և ընդունել ապրանքի առաքումը պայմանագրի և սույն Կոնվենցիայի պահանջներին համապատասխան։ Ընդունումն իրականացվում է այնպիսի գործողության կատարման միջոցով, որը կարելի էր խելամիտ սպասել նրանից, որպեսզի վաճառողին թույլ տար իրականացնել առաքումը և անմիջապես ապրանքի ընդունումը ։

Եթե գնորդը չի կատարել իր պարտավորությունները, ապա վաճառողը իրավունք ունի:

• պահանջել գնորդից վճարել ապրանքի գինը, ընդունել առաքումը կամ կատարել այլ պարտավորություն;
• սահմանել լրացուցիչ ողջամիտ ժամկետ, որպեսզի գնորդը կատարի իր պարտավորությունները;
• պայմանագիրը լուծելու համար, Եթե գնորդի կողմից չկատարված պարտավորությունը պայմանագրի էական խախտում է, կամ եթե գնորդը չի կատարում պարտավորության կատարման պահանջը լրացուցիչ տրամադրված ժամկետում, կամ նա հայտարարում է այդ ժամկետում իր պարտականությունները կատարելու մտադրության բացակայության մասին;
• գնորդի ՝ իրեն հայտնի պահանջներին համապատասխան որոշել ապրանքի հատկանիշներն ու բնութագրերը, Եթե գնորդը չի կատարում դրա վրա դրված Ապրանքի հատկորոշումները վաճառողի հարցումից հետո համաձայնեցված կամ ողջամիտ ժամկետում տրամադրելու պարտավորությունը ։

Նրա փոխադրման ժամանակ ապրանքի կորստի ռիսկը անցնում է գնորդի, երբ այն հանձնվել է առաջին փոխադրողին ՝ գնորդին հասցնելու համար ։ Այն հանգամանքը, որ վաճառողը լիազորված է հետաձգել առեւտրի խառնաշփոթության փաստաթղթերը, չի ազդում ռիսկի անցմանը: Վաճառողը պարտավոր է մատուցել ապրանքը, հանձնել դրան առնչվող փաստաթղթերը եւ հանձնել Ապրանքի սեփականության իրավունքը ՝ պայմանագրի պահանջներին համապատասխան: Առաքումը կարող է իրականացվել պայմանագրի կնքումից հետո որոշակի ժամկետում, ժամանակահատվածում կամ ողջամիտ ժամկետում:

Վաճառողի կողմից իր պայմանագրային պարտականությունները չկատարելու դեպքում գնորդն իրավունք ունի:

• պահանջել վաճառողից կատարել իր պարտավորությունները, Եթե միայն գնորդը չի օգտագործել նման պահանջի հետ չհամապատասխանող պաշտպանության միջոցը;
• Ապրանքի էական անհամապատասխանության դեպքում պայմանագրով պահանջել դրա փոխարինումը;
• ապրանքը պայմանագրին չհամապատասխանելու դեպքում պահանջել վաճառողից վերացնել այդ անհամապատասխանությունները ուղղման միջոցով;
• սահմանել ողջամիտ լրացուցիչ ժամկետ, որպեսզի վաճառողը կատարի իր պարտավորությունները;
• հայտարարել պայմանագրի լուծման մասին, Եթե վաճառողի կողմից պարտավորությունների չկատարումը կազմում է պայմանագրի էական խախտում կամ այն դեպքում, եթե վաճառողը ապրանքը չի մատակարարում լրացուցիչ ժամկետի ընթացքում, կամ հայտարարում է, որ այդ ժամկետում չի իրականացնում Առաքումը;
• վերը նշված դրույթները կիրառվում են նաեւ ապրանքի մի մասի նկատմամբ, եթե վաճառողը մատակարարում է միայն ապրանքի մի մասը, կամ եթե մատակարարված ապրանքի մի մասը համապատասխանում է պայմանագրին;
• պայմանագիրը լուծելու ընդհանուր առմամբ, եթե ապրանքի մասնակի չկատարումը կամ մասնակի անհամապատասխանությունը պայմանագրին կազմում են պայմանագրի էական խախտում;
• հրաժարվել ընդունման կամ ընդունել ապրանքը մատակարարված մինչեւ սահմանված ամսաթիվը;
• ընդունել կամ հրաժարվել է ընդունել ավելորդ մատակարարված ապրանքը;

Այսպիսին է պայմանագրային պարտավորությունների խախտման դեպքում գնորդների և վաճառողների իրավունքների ցանկը։ Այդ միջոցներն օգնում են խախտված իրավունքների պաշտպանության իրականացմանը, սակայն դրանք միակ միջոցները չեն ։

Վիեննայի կոնվենցիան դրանց հետ մեկտեղ նաեւ թվարկում է պաշտպանության միջոցները, որոնք ընդհանուր են ինչպես վաճառողների, այնպես էլ գնորդների համար:

Իր շահերի պաշտպանության այդ ընդհանուր իրավունքների թվում կարելի է առանձնացնել պարտավորությունների կատարման ԿԱՍԵՑՈՒՄԸ, Եթե պայմանագրի կնքումից հետո ակնհայտ է դառնում, որ հակառակ կողմը չի կատարի պարտավորությունների զգալի մասը պարտավորության կատարման կամ դրա վճարունակության կամ պայմանագրի կատարման նախապատրաստման կամ իրականացման վարքագծի լուրջ թերության արդյունքում: Կատարումը կասեցրած կողմը ծանուցում է կոնտրագենտին եւ պարտավորությունների կատարման երաշխիքներ ստանալու դեպքում վերսկսում է այն: Բացի այդ, եթե պարզ է դառնում, որ կողմերից մեկը կկատարի պայմանագրի պայմանների էական խախտում, մյուս կողմը կարող է հայտարարել դրա լուծման մասին ։ Կրկին, այս դեպքում, կողմը պետք է տեղեկացվի.

Հարկ է նաև անդրադառնալ վնասների փոխհատուցման հարցին ։ Վնասները Կազմվում են պատճառված վնասից, ինչպես նաեւ պայմանագրի խախտման հետեւանքով բաց թողնված օգուտից: Եթե պայմանագիրը լուծվել է, և եթե ողջամիտ ձևով և լուծումից հետո գնորդը ապրանքը գնել է դրա դիմաց, կամ վաճառողը վերավաճառել է ապրանքը, ապա հատուցում պահանջող կողմն իրավունք ունի պահանջել պայմանագրի գնի և դրա դիմաց կատարված գործարքի գնի միջև տարբերության բռնագանձում, ինչպես նաև գործարքի լուծման արդյունքում ցանկացած վնաս:

Կողմերն ազատ են իրենց իրավունքների պաշտպանությունն իրականացնելու դատական կարգով։ Ընդհանուր իրավասության դատարանների իրավասությունը որոշվում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով: Հայց կարող է ներկայացվել պատասխանողի բնակության կամ գտնվելու վայրի կամ պայմանագրի կատարման վայրի իրավախախտին, եթե նա գտնվում է Հայաստանում: Կողմերին նաեւ հնարավորություն է ընձեռվել ինքնուրույն որոշել վեճի ընդդատությունը ։

Ամբաստանության այս դեպքերը կիրառվում են, եթե իրավախախտը գտնվում է Հայաստանում ։ Սակայն հարկ է հիշել, որ այլ երկրների օրենսդրությունների դրույթները կարող են այլ կարգավորում նախատեսել ։ Կողմերը նաեւ իրավունք ունեն իրենց վեճը արբիտրաժի (միջնորդ դատարանի) քննությանը հանձնել պայմանագրում նախատեսված արբիտրաժային վերապահման կամ արբիտրաժում վեճը քննելու մասին կողմերի առանձին համաձայնության միջոցով: Արբիտրաժը կարող է գտնվել ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս ։