Ամբողջ աշխարհում, այդ թվում նաև Հայաստանի Հանրապետությունում, առաջացել են ծանր սոցիալ-տնտեսական և ժողովրդագրական հետևանքներ ՄԻԱՎ վարակի հետևանքով առաջացած հիվանդության գլոբալ տարածման հետևանքով:

Հայաստանի Հանրապետությունում գործում է ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոն, որը ստեղծվել է Հայաստանի բնակչության ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման, վերահսկողության նպատակով:

Հայ բնակչության իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանությունն իրականացնելու նպատակով ՀՀ Ազգային ժողովն ընդունել է “մարդու իմունային անբավարարության վիրուսից առաջացած հիվանդության կանխարգելման մասին”ՀՀ 1997 թվականի փետրվարի 3-ի օրենքը:

Համաձայն ՀՀ սույն օրենքի բովանդակության ՝ պետությունը երաշխավորվում է հետևյալը:

Նախ ՝ հայ ազգաբնակչության, այդ թվում ՝ ԶԼՄ-ների միջոցով համակարգված իրազեկումը ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման առկա միջոցների մասին ։

Երկրորդ, բժշկական հետազոտության մատչելիությունը ՄԻԱՎ վարակի հայտնաբերման համար (ինչպես բաց, այնպես էլ անանուն):

Երրորդ ՝ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին ՄԻԱՎ-ով վարակված բոլոր տեսակի որակյալ եւ մասնագիտացված բժշկական օգնության անվճար տրամադրում:

“Բնակչության բժշկական օգնության, սպասարկման մասին” Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 25-րդ հոդվածը սահմանում է ՁԻԱՀ-ի կանխարգելմանն ուղղված նպատակային ծրագրերի ֆինանսավորումը, ՄԻԱՎ-ով վարակված անձանց բուժումն ու սոցիալական պաշտպանությունը:

Քանի որ պրակտիկան ցույց է տալիս, մարդկանց մեծ մասը նախազգուշական միջոցներ են ձեռնարկում ՄԻԱՎ-ով վարակված անձանց նկատմամբ: Զույգով դա նույնիսկ հասնում է նրանց իրավունքների ու ազատությունների սահմանափակմանը, ինչն ակնհայտորեն հակասում է իրավական պետության սկզբունքներին ։

“ՄԻԱՎ-ով պայմանավորված հիվանդության կանխարգելման մասին” ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի համաձայն ‘ Հայաստանի տարածքում բնակվող անձի վարակման փաստը ոչ մի կերպ չի կարող օրինական հիմք հանդիսանալ այդ հիվանդությամբ վարակված անձանց իրավունքների եւ ազատությունների սահմանափակման համար:

Այլ կերպ ասած ՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում արգելվում է ՀՀ քաղաքացիների խտրականությունը ՝ նրանց մոտ ՄԻԱՎ վարակի առկայության հետ կապված ցանկացած դրսևորման մեջ ։

Օրինակ, կտրականապես չի թույլատրվում հրաժարվել ՄԻԱՎ-ով վարակված անձանց ընդունել կրթական հաստատություն կամ աշխատանքի: Նման անձանց իրավունքներն ու ազատությունները կարող են սահմանափակվել միայն բացառիկ դեպքերում և միայն ՀՀ օրենքով ։

ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի համաձայն ‘ ՄԻԱՎ վարակի հայտնաբերմանն ուղղված լաբորատոր հետազոտությունն իրականացվում է կամավորության և անանունության հիմքով:

Հայաստանի օրենսդրությամբ, այն քաղաքացիները, որոնց վերաբերում է ՄԻԱՎ-ը, իրավունք ունեն փոխհատուցել իրենց իրավունքների (ազատությունների) սահմանափակման հետ կապված վնասները, որոնք տեղի են ունեցել նրանց ՄԻԱՎ կարգավիճակի մասին տեղեկատվության հրապարակման պատճառով:

ՄԻԱՎ-ով վարակված անձանց իրավունքների մասին Առավել մանրամասն խոսվում է “ՄԻԱՎ-ով պայմանավորված հիվանդության կանխարգելման մասին”ՀՀ օրենքի 14-րդ հոդվածում:

Ինչպես մեզ բոլորիս հայտնի է, դաշինք իրավունքների սուբյեկտների իրավահարաբերությունների չի կարող գոյություն ունենալ առանց համապատասխան դաշինքի պարտականությունները. Դա անխուսափելի աքսիոմա էր ողջ աշխարհի համար։

Այդ կապակցությամբ Հայ օրենսդիրը ՄԻԱՎ-ով ապրող քաղաքացիներին օժտել է հետեւյալ պարտականություններով:

Նախ, նման մարդիկ պետք է ձեռնարկել բոլոր հնարավոր միջոցները կանխելու տարածումը հիվանդության։

Երկրորդ ՝ ՄԻԱՎ-ով վարակվածները պարտավոր են տեղեկացնել այն անձանց, ովքեր մինչ վարակի բացահայտման փաստը գործընկերներ են եղել, նրանց վարակման հնարավորության մասին ։

Հայտնի է, որ բնական պայմաններում ՄԻԱՎ վարակը փոխանցվում է սեռական շփումների ժամանակ, հղի վիճակում, ծննդաբերության եւ կրծքով կերակրելու ժամանակ երեխային, ինչպես նաեւ արյան փոխներարկման ժամանակ կամ այն գործիքների օգտագործման ժամանակ, որոնք աղտոտվել են ՄԻԱՎ-ով վարակված արյունով:

Օրինակ ՝ ՄԻԱՎ-ը կարող է փոխանցվել այն դեպքում, երբ պիրսինգն իրականացվում է անձին, եթե գործիքներն աղտոտվել են ՄԻԱՎ-ով վարակված արյունով ։

Երրորդ ՝ ՄԻԱՎ-ով վարակված անձինք ցանկացած պարագայում պետք է հրաժարվեն արյան, կենսաբանական այլ հեղուկների, բջիջների, օրգանների եւ հյուսվածքների դոնորությունից ՝ բժշկական նպատակներով օգտագործելու համար ։

“ՄԻԱՎ վարակի հարուցած հիվանդության կանխարգելման մասին” ՀՀ օրենքի 15-րդ հոդվածը նվիրված է ՄԻԱՎ-ով վարակված երեխաների եւ նրանց ծնողների կամ այլ օրինական ներկայացուցիչների իրավունքներին:

ՄԻԱՎ-ով վարակված երեխայի ծնողները (օրինական ներկայացուցիչները) իրավունք ունեն:

• համատեղ մնալ երեխայի հիվանդանոցում
• աշխատանքի ազատումը Այն ժամկետով, որի ընթացքում անհրաժեշտ է գտնվում երեխայի կողքին
• երեխաների և նրանց համար սահմանված նպաստների ստացումը
• օգտագործումը ամենամյա արձակուրդի ցանկացած հարմար ժամանակ նրանց համար

Կարևոր է նշել, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ծնողի աշխատանքային ստաժի մեջ է մտնում ՄԻԱՎ-ով վարակված երեխայի խնամքի և խնամքի նպատակով աշխատանքից ազատվելու ժամանակահատվածը:

“ՄԻԱՎ-ի հարուցած հիվանդության կանխարգելման մասին” ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի համաձայն ‘Հայաստանի հանրապետություն ժամանող օտարերկրյա քաղաքացիներին և քաղաքացիություն չունեցող անձանց Հայաստանի Հանրապետություն մուտքի արտոնագիր է տրվում 3 ամսից ավելի ժամկետով’ պայմանով, որ այդ անձինք ՄԻԱՎ վարակի բացակայության մասին հավաստագիր ներկայացնեն:

Տվյալ հավաստագիրը չներկայացնելու դեպքում օտարերկրյա քաղաքացիները, ինչպես նաեւ քաղաքացիություն չունեցող անձինք պարտավոր են մեկ ամսվա ընթացքում Հայաստանի տարածքում պատշաճ կերպով անցնել ՄԻԱՎ վարակի հայտնաբերման քննությունը:

“ՄԻԱՎ-ի հարուցած հիվանդության կանխարգելման մասին” ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածի համաձայն ‘ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող օտարերկրյա քաղաքացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց օրգանիզմում ՄԻԱՎ վարակի հայտնաբերման դեպքում դրանք ենթակա են անհապաղ վարչական արտաքսման Հայաստանից: