Հայաստանի Հանրապետությունում ընդունվել է 2004 թվականի մայիսի 25-ին “հոգեբուժական օգնության մասին” ՀՀ օրենքը, որը պաշտպանում է հոգեկան խանգարումներ ունեցող անձանց իրավունքները: Մեր երկրում սոցիալական խնդիրներ կան, որոնք շատ հոգեկան հիվանդությունների պատճառ են դառնում։ Այս խնդիրներից բացի, քիչ չեն այն գործոնները, որոնք ազդել են հայ ժողովրդի հոգեկան վիճակի վրա։ Նման գործոնների թվին կարելի է դասել, օրինակ, 1988-ի երկրաշարժը, Ղարաբաղյան պատերազմը, որը պասիվ կերպով շարունակվում է մինչ օրս, ծնողներից մեկի մեկնումը այլ երկիր ՝ գումար վաստակելու նպատակով և այլն ։

Ելնելով օրենքի սկզբունքներից, մարդասիրությունից և մարդու իրավունքների պաշտպանությունից, մեր երկրի հիմնական օրենքով ՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ, հոգեկան խանգարումներ ունեցող անձանց պետք է ցուցաբերվի հոգեբուժական օգնություն:

ՀՀ վերը նշված օրենքի 5-րդ հոդվածը սահմանում է, որ ներառում է ՀՀ քաղաքացու հոգեկան առողջության պահպանումը: Նախ, դա հոգեկան առողջության բարելավումն է եւ հոգեկան խանգարումների կանխարգելումը: Երկրորդ, անհրաժեշտ բազմակողմանի եւ մատչելի բժշկական օգնության, խնամքի եւ հոգեկան խանգարումներով տառապող անձանց օգնության այլ ձեւերի ապահովումը: Երրորդ ՝ հասարակության կողմից հոգեկան խանգարումներ ունեցող անձանց, առաջին հերթին ՝ հանդուրժողականության, բարյացակամության նկատմամբ համապատասխան վերաբերմունքի ձևավորումը, որը, Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 15-րդ և 16-րդ հոդվածների համաձայն, բացառում է որևէ խտրականություն ։

Հոգեկան խանգարումներ ունեցող անձինք ՀՀ մյուս քաղաքացիների հետ հավասար կարող են օգտվել ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված բոլոր իրավունքներից:

Ցանկացած մարդ, ով հոգեկան հիվանդ է, պետք է սոցիալապես պաշտպանված լինի մեր երկրում օրենքով, որպեսզի իրեն զգա հայ հասարակության լիիրավ անդամ:

“Հոգեբուժական օգնության մասին” ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 3-րդ մասում հայ օրենսդիրը թվարկում է նման անձանց իրավունքները, մասնավորապես, այդ անձինք իրավունք ունեն հանդիպել այցելուների հետ, ստանալ իրավաբանական բնույթի օգնություն, ստանալ իրեն հարազատ կամ իրեն հասկանալի այլ լեզվով վերաբերող տեղեկություններ, ինքնուրույն ընտրել իրենց հոգեբույժ-մասնագետին, օգտվել առողջության պահպանման իրավունքից եւ այլն:

Նման անձինք կարող են իրականացնել իրենց իրավունքները, կամ անձամբ կամ օրինական ներկայացուցչի ՝ հայաստանի Հանրապետության տարածքում:

Հայաստանի պետությունը երաշխավորում է անհետաձգելի հոգեբուժական օգնությունը, խորհրդատվությունը, ախտորոշումը, առողջության բուժումն ու սոցիալական վերականգնումը ինչպես հիվանդանոցային, այնպես էլ արտահիվանդանոցային պայմաններում:

Հայաստանում դրա կարիքն ունեցող անձանց հոգեբուժական օգնություն ցուցաբերելու սուբյեկտը բարձրագույն բժշկական կրթությամբ բժիշկ-հոգեբույժն է ։ Հարկ է նշել, որ հոգեբույժն իր կողմից որոշումներ կայացնելիս լիակատար անկախություն ունի, ինչպես նաև առաջնորդվում է բժշկական ոլորտում պարտքի զգացումով:

Մեր կողմից քննվող ՀՀ օրենքի 13-րդ հոդվածի համաձայն ՝ հիվանդը և նրա օրինական ներկայացուցիչը կարող են օրենքի շրջանակներում հոգեբույժից պահանջել իրենց տրամադրել անմիջականորեն հիվանդին վերաբերող տեղեկություններ ։

Հոգեբույժ սկսում է բուժման անձի տառապող հոգեկան խանգարում է միայն այն դեպքում, եթե կա գրավոր հայտարարություն է հիվանդի կամ նրա օրինական ներկայացուցչի, հակառակ դեպքում հոգեբույժ իրավունք չունի օգնություն ցուցաբերել նման տեսակի անձի տառապող հոգեկան խանգարում:

Գործնականում հազվադեպ չեն լինում դեպքեր, երբ նման անձի բուժումը հոգեկան ուղղությամբ կարող է իրականացվել առանց հիվանդի համաձայնության կամ միայն օրինական ներկայացուցչի համաձայնության առկայության դեպքում, այսինքն անձը կարող է ենթարկվել հարկադիր հոսպիտալացման, նրա նկատմամբ կարող են կիրառել բժշկական բնույթի հարկադրական միջոցներ:

Այն դեպքում, եթե անձը կամ նրա օրինական ներկայացուցիչը չցանկանան օգտվել հոգեբուժական ծառայություններից եւ բուժվել, ապա նրանք իրավունք ունեն հրաժարվել առաջարկված բուժօգնությունից: Սակայն բուժումից հրաժարվելու դեպքում հոգեբույժը պարտավոր է բացատրել ապագայում բուժման դադարեցման արդյունքում համապատասխան հետեւանքների առաջացման հնարավորության մասին: Պարտադիր կարգով մերժման փաստը պետք է ամրագրվի բժշկական փաստաթղթերում ‘ անձի (օրինական ներկայացուցչի) եւ հոգեբույժի ստորագրությամբ, այդպիսին են հայ օրենսդիրի պահանջները:

Անձի հոգեբուժական բաժանմունք տեղափոխումը հնարավոր է օրենքի շրջանակներում կամ կամավոր հիմունքներով, կամ հարկադիր:

“Հոգեբուժական օգնության մասին” ՀՀ օրենքի 5-րդ գլուխը սահմանում է ՀՀ քաղաքացու կամավոր հոսպիտալացման հիմքերն ու կարգը:

Հոգեբուժական բաժանմունքում հոսպիտալացման համար հիմք է հանդիսանում նախ անձի մոտ հոգեկան խանգարման առկայությունը, երկրորդ ՝ բժիշկ-հոգեբույժի բժշկական եզրակացությունն այդ հարցի վերաբերյալ, և երրորդ ՝ հոգեբուժական փորձաքննություն անցկացնելու անհրաժեշտության առկայությունը, Եթե դա պահանջում է մեր հայկական օրենսդրությունը:

Ինչ վերաբերում է անձի հարկադիր հոսպիտալացման կարգին, ապա այն կարգավորվում է “Հոգեբուժական օգնության մասին” ՀՀ օրենքի 6-րդ գլխի 22-րդ հոդվածով, որը սահմանում է այն դեպքերի ցանկը, որոնց դեպքում անձին կարելի է հարկադիր հոսպիտալացման ենթարկել, այսինքն ‘ առանց հիվանդի կամ նրա օրինական ներկայացուցիչների համաձայնության:

Նման իրավական փաստերին հայ օրենսդիրը դասում է այն դեպքերը, երբ անձը վտանգ է ներկայացնում ինչպես իր, այնպես էլ այլ անձանց համար, կամ, երբ բուժում չանցնելը կամ դրա դադարեցումը կարող է վատթարացնել հիվանդի առողջական վիճակը:

Վերը նշվածի հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ “հոգեբուժական օգնության մասին” ՀՀ օրենքը պատշաճ կերպով պաշտպանում է հոգեկան խանգարումներ ունեցող անձանց իրավունքները: Սակայն դա բավարար չէ, քանի որ Հայաստանի Հանրապետության պետական միջոցները, որոնք հատկացվում են դրանց պահպանման համար, աղետալի կերպով չեն բավարարում, նման անձանց համար թանկարժեք դեղամիջոցները բժշկական հաստատությունները չեն կարող իրենց թույլ տալ, ինչը հանգեցնում է նման անձանց իրավունքների ոտնահարման ։

Համապատասխան անձանց կողմից հոգեկան խանգարումներով տառապող մարդու իրավունքների խախտման դեպքում անհրաժեշտ է դիմել Հայաստանի Հանրապետության դատական մարմին ՝ նրա իրավունքների և շահերի լիարժեք պաշտպանության համար:

Հայցադիմում ՀՀ դատական մարմին պետք է ներկայացնի այն անձը, ով ունի հոգեկան խանգարում, կամ նրա օրինական ներկայացուցիչը:

Սակայն, եթե դուք դիմել եք որակավորված փաստաբանին, ապա ամբողջ գործի համար, սկսած հայցադիմումը ներկայացնելու փուլից եւ վերջացրած դատարանի վճիռն օրինական ուժի մեջ մտնելու փուլով, պատասխանում է նա, համապատասխանաբար, եւ նա իրավունք ունի հայցադիմում ներկայացնել ձեզ համար եւ պաշտպանել ձեր իրավունքները Հայաստանի Հանրապետության դատարանում ՝ օրենքի բոլոր պահանջներին համապատասխան: