Էքստրադիցիան (հանցագործություն կատարած անձի արտահանձնում) հանցագործի տեղափոխումն է այլ պետություն՝ դատավարության կամ կայացված դատավճիռն ի կատար ածելու նպատակով։ Արտահանձնումն իրականացվում է միջազգային պայմանագրերի և ազգային քրեական ու քրեական դատավարության օրենսդրության համաձայն: Հարկ է նշել, որ արտահանձնումը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե կատարվել է հանցագործություն և չի տարածվում որևէ այլ իրավախախտման վրա։

Ինչու՞մն է կայանում էքստրադիցիայի հարցը կոնկրետ Հայաստանի Հանրապետությունում: Այս հարցի կարգավորումն արտացոլված է ՀՀ Սահմանադրության մեջ, ՀՀ քրեական օրենսգրքում, ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում, ինչպես նաև միջազգային պայմանագրերում։

1. Երկրիհիմնականօրենքովսահմանվածկարգավորում

ՀՀ Սահմանադրությամբ սահմանված է (հոդված 55).

1. Ոչ ոք չի կարող արտաքսվել կամ արտահանձնվել այլ պետության, եթե առկա է իրական վտանգ, որ այդ անձը կարող է ենթարկվել մահապատժի, խոշտանգումների, անմարդկային կամ նվաստացուցիչ վիրավորանքի կամ պատժի,
2. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացին չի կարող հանձնվել օտարերկրյա պետության, բացառությամբ Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված միջազգային պայմանագրերով նախատեսված դեպքերի։

Այսպիսով, ՀՀ Սահմանադրությունը պաշտպանում է ոչ միայն իր քաղաքացիների, այլև բոլոր այն մարդկանց հիմնարար իրավունքները, որոնց իրավունքները կարող են խախտվել։

2. Երկրիներքին ​​օրենսդրությամբսահմանվածկանոնակարգեր

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքն ընդլայնում է հանձնումը մերժելու հիմնավորումների ցանկը (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 488-րդ հոդվածի 1-ին մաս).

1. ՀՀ իրավասու մարմնի կողմից հայցը ներկայացրած օտարերկրյա պետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով հանձնման մասին դիմում ստանալու պահին քրեական հետապնդում չի կարող հարուցվել կամ որոշումը չի կարող ի կատար ածվել՝ կապված վաղեմության ժամկետը լրանալու կամ այլ իրավական հիմքի պատճառով.
2. Անձի նկատմամբ նույն արարքի համար արդեն նախատեսված է օրինական ուժի մեջ մտած դատարանի վճիռ կամ կարգադրություն՝ վարույթը կարճելու և քրեական հետապնդումը դադարեցնելու մասին:

Հայցող երկրին կարող է մերժվել հանձնումը (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 488-րդ հոդվածի 2-րդ մաս), եթե.

1. անձը ստացել է քաղաքական ապաստան Հայաստանի Հանրապետության կողմից նախատեսված նորմերով,

2. անձը հետապնդվում է քաղաքական, ռասայական կամ կրոնական պատճառներով,

3. անձը պատասխանատվության է ենթարկվում խաղաղ պայմաններում ռազմական հանցագործություն կատարելու համար,

4. անձը հանցագործություն է կատարել Հայաստանի Հանրապետության տարածքում:

Հանձնումը կարող է մերժվել նաև, եթե հայցող օտարերկրյա պետությունը փոխադարձություն չի ցուցաբերում քրեական գործերով իրավական օգնության ոլորտում:

ՀՀ քրեական օրենսգրքի 12-րդ հոդվածը սահմանում է քրեական իրավունքի կիրառման հիմքերը ՀՀ քրեական օրենսգրքով նախատեսված հանցագործություն կատարած, բայց Հայաստանից դուրս գտնվող անձանց նկատմամբ

1. Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների, ինչպես նաև երկքաղաքացիություն ունեցող, ՀՀ-ում մշտապես բնակվող, քաղաքացիություն չունեցող անձանց, ՀՀ-ում փախստականի կարգավիճակ ունեցող, ապաստան հայցող կամ ապաստան ​​ստացած անձանց քրեական պատասխանատվության հարցը կարգավորվում է Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքով, եթե նրանց կատարած արարքը այն կատարման վայրի օրենսդրությամբ սահմանված կարգով համարվում է հանցագործություն, և եթե այս արարքի համար նրանք քրեական հետապնդման չեն ենթարկվել։ Եթե ​​նշված անձինք հանցագործություն են կատարել որևէ պետությանը չպատկանող տարածքում, ապա նրանք ենթակա են քրեական պատասխանատվության ՀՀ քրեական օրենսգրքով սահմանված կարգով, եթե կատարված արարքի համար որպես պատիժ նախատեսված է ազատազրկում։ ՀՀ-ում բնակվող փախստականի կարգավիճակ ունեցող, ապաստան հայցող կամ ապաստան ​​ստացած անձինք ՀՀ-ից դուրս Հայաստանի քրեական օրենսդրությամբ նախատեսված գործողություններ կատարելիս քրեական պատասխանատվության չեն ենթարկվում, եթե առկա են ՀՀ միջազգային պայմանագրերով նախատեսված պայմանները:
2. Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերով սահմանված դեպքերում վերոնշյալ կետում նշված անձանց քրեական պատասխանատվության հարցը լուծվում է Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքով՝ անկախ նրանից, թե արդյոք այդ արարքը համարվում է հանցագործություն այն պետության տարածքում, որտեղ այն կատարվել է, թե ոչ:
3. Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս և Հայաստանի Հանրապետության տարածքում գտնվող քրեական օրենքով նախատեսված արարք կատարած օտարերկրյա քաղաքացիների, ինչպես նաև Հանրապետությունում մշտապես չբնակվող քաղաքացիություն չունեցող անձանց քրեական պատասխանատվության հարցը կարգավորվում է Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքով, եթե նրանց կատարած արարքը ՀՀ միջազգային պայմանագրերով նախատեսված հանցագործություն է, և եթե այս արարքի համար նրանք քրեական հետապնդման չեն ենթարկվել՝ անկախ նրանից, թե դա ճանաչվել է որպես հանցագործություն այն պետության տարածքում, որտեղ կատարվել է հանցագործությունը:
4. Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս քրեական օրենքով նախատեսված արարք կատարած անձի քրեական պատասխանատվության հարցը լուծվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքով, եթե կատարված արարքն ուղղված է Հանրապետության շահերի, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացու, այդ թվում՝ երկքաղաքացիություն ունեցող, ինչպես նաև ՀՀ-ում մշտապես բնակվող, քաղաքացիություն չունեցող, ՀՀ-ում փախստականի կարգավիճակով բնակվող, ապաստան փնտրող կամ ապաստան ստացած, կամ իրավաբանական անձի իրավունքների և ազատության դեմ:

3. Միջազգային իրավունքում ընդունված կարգավորումներ

Այս հարցը կարգավորող հիմնական միջազգային փաստաթղթերն են 1993 թվականի հունվարի 22-ին Մինսկում ԱՊՀ երկրների ներկայացուցիչների կողմից ստորագրված «Քաղաքացիական ընտանեկան և քրեական գործերով իրավական օգնության և իրավական հարաբերությունների մասին կոնվենցիան», ինչպես նաև 1983 թվականի մարտի 21-ին Ստրասբուրգում ընդունված «Դատապարտված անձանց փոխանցման մասին եվրոպական կոնվենցիան» (Հայաստանի Հանրապետությունում վավերացվել է 2001 թվականի սեպտեմբերի 1-ին):

Մինսկի Կոնվենցիան սահմանում է.

• 56-րդ հոդվածի համաձայն պայմանավորվող կողմերը պարտավոր են Կոնվենցիայով նախատեսված պայմանների համաձայն, պահանջի դեպքում միմյանց հանձնել իրենց տարածքում գտնվող անձանց քրեական պատասխանատվության ենթարկելու համար (եթե նախատեսվում է ազատազրկում ոչ պակաս, քան մեկ տարի ժամկետով կամ ավելի խիստ պատիժ) կամ պատժի իրականացում (եթե անձը դատապարտված է ազատազրկման առնվազն վեց ամիս ժամկետով կամ ավելի խիստ պատժի):
• 63-րդ հոդվածի համաձայն՝ հանձնումը կարող է հետաձգվել, եթե այն անձը, ում հանձնումը պահանջվում է, ենթակա է քրեական պատասխանատվության կամ հայցվող կողմի տարածքում դատապարտվում է այլ հանցագործության համար։
• Բայց միևնույն ժամանակ, եթե այդ հետաձգումը կարող է հանգեցնել քրեական հետապնդման վաղեմության ժամկետի ավարտին կամ վնաս պատճառել հանցագործության քննությանը, ապա այն անձը, որի հանձնումը պահանջվում է միջնորդությամբ, կարող է հանձնվել որոշ ժամանակով։ Անձը պարտադիր կարգով պետք է վերադարձվի անհրաժեշտ գործողությունները կատարելուց հետո և ոչ ուշ, քան հանձնման օրվանից սկսած 3 ամսվա ընթացքում (հոդված 64):
• Եթե ​​մի քանի պետություններ պահանջում են միևնույն անձի հանձնումը, ապա հայցվող կողմը ինքնուրույն կարող է որոշել, թե այդ պահանջներից որը պետք է բավարարվի:

Դատապարտված անձանց փոխանցման մասին եվրոպական կոնվենցիան կիրառվում է միայն որոշակի հանգամանքներում (հոդված 3): Դրանք են.

• Դատապարտյալը պետք է լինի հայցող պետության քաղաքացի
• Դատավճիռը պետք է լինի վերջնական և ենթակա չլինի բողոքարկման։
• Պատժի ժամկետը, որը պետք է կրի դատապարտյալը, փոխանցման դիմումը ստանալու պահին չի կարող լինել վեց ամսից պակաս կամ պետք է լինի անժամկետ:
• Եթե ​​կողմերը գտնում են անհրաժեշտ, ապա դատապարտյալը՝ ծեր տարիքի, ֆիզիկական կամ հոգեկան վիճակի պատճառով կամ նրա ներկայացուցիչը պետք է համաձայնություն տան փոխանցման համար:
• Դատվածության պատճառ հանդիսացող հանցագործությունը նույնպես պետք է հայցող երկրում համարվի քրեական հանցագործություն:
• Մասնակից պետությունները պետք է համաձայնեցնեն փոխանցման պայմանները:

Փոխանցումն իրականացնելիս այս բոլոր պայմանները պետք է պահպանվեն։

Երբ անձը տեղափոխվում է այն պետություն, որտեղ պետք է իրականացվի պատիժը, վերջինս հնարավորություն է ստանում դադարեցնել պատժի կատարումը պատիժը նշանակած պետությունում (հոդված 8):

📍Եթե բախվում եք ձեր իրավունքների խախտման հետ, որակյալ օգնության համար դիմեք Վարդան Խեչյանի իրավաբանական գրասենյակ։

+374 33 311 00

✉vardan@khechyan.com

Tg: @VardanLaw